De werkbaarheidsmonitor is een meetinstrument van de SERV om de werkbaarheid van de jobs van de werknemers en de zelfstandige ondernemers in Vlaanderen op te volgen. Driejaarlijks wordt een representatief staal van werknemers (eerste meting 2004) en zelfstandige ondernemers (eerste meting 2007) uitgenodigd voor het invullen van een schriftelijke werkbaarheidsenquête.

De interactieve databank bevat informatie uit de werkbaarheidsmonitor meer specifiek, over de werkbaarheidsgraad, de werkbaarheidsindicatoren en de risico-indicatoren. De gegevens zijn beschikbaar voor werknemers en zelfstandige ondernemers en voor de verschillende jaren waarvoor de meting werd uitgevoerd.

Er zijn gegevens voor verschillende deelgroepen.

Voor de werknemers is er een opsplitsing mogelijk naar geslacht, leeftijd, gezinssituatie, beroepsgroep, contract, arbeidstijd, ondernemingsgrootte, sector.
Voorbeelden van informatie die kan opgezocht worden:

• Voor welk aandeel van de vrouwelijke werknemers is de werk-privé-balans problematisch in 2019?
• Is dit aandeel groter of kleiner dan bij de vorige metingen?
• Is dit aandeel groter of kleiner bij de mannelijke werknemers?

Voor de zelfstandige ondernemers is er een opsplitsing mogelijk naar geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, gezinssituatie (kinderen), gezinssituatie (partner), anciënniteit, groeiverwachting, ondernemingsgrootte, sector.

Voorbeelden van informatie die kan opgezocht worden:

• Voor welk aandeel van de startende zelfstandige ondernemers is de situatie op het vlak van werkstress problematisch in 2016?
• Is dit aandeel groter of kleiner dan bij de vorige metingen?
• Is dit aandeel groter of kleiner bij zelfstandige ondernemers die al langer aan de slag zijn?

Daarnaast geeft de databank informatie over de confrontatie met pestgedrag (werknemers) en het aantal gewerkte uren (zelfstandige ondernemers). Ook deze informatie is beschikbaar voor de verschillende metingen en de diverse deelgroepen.

De databank geeft ook inzicht in de relatie tussen de werkbaarheids- en de risico-indicatoren. Voor de vier werkbaarheidsindicatoren wordt nagegaan in welke mate ze samenhangen met de risico-indicatoren of anders gezegd wat zijn de risico’s in de arbeidssituatie voor respectievelijk werkstress, motivatie, leermogelijkheden en werk-privébalans. Hier vindt de gebruiker bijvoorbeeld een antwoord op de vraag of/in welke mate werknemers/zelfstandige ondernemers die routinematig werk hebben (taakvariatie ‘problematisch’) meer kampen met motivatieproblemen dan de werknemers/zelfstandige ondernemers die afwisselend werk hebben (taakvariatie ‘niet problematisch’).

Werkbaar werk of de werkbaarheidsgraad is het percentage dat niet problematisch scoort voor én werkstress én motivatie én leermogelijkheden én werk-privé-balans.

In de werkbaarheidsmonitor is een werknemer iemand die in het Vlaams Gewest woont, op het ogenblik van de bevraging als loontrekkende tewerkgesteld is en in de maand die aan de enquête voorafgaat, ook effectief aan het werk was. Studenten die werken worden niet meegenomen in de werkbaarheidsmetingen.

In de werkbaarheidsmonitor is een zelfstandig ondernemer iemand die in het Vlaams Gewest woont, op het ogenblik van de bevraging een zelfstandige activiteit uitoefent en in de maand die aan de enquête voorafgaat, ook effectief aan het werk was. Enkel zelfstandige ondernemers in hoofdberoep worden meegenomen in de werkbaarheidsmetingen.

In de werkbaarheidsmonitor wordt de kwaliteit van de arbeid of de werkbaarheid concreet gemaakt aan de hand van vier elementen: werkstress, motivatie, leermogelijkheden en werk-privé-balans.

• Wat is werkstress?

De mate waarin mentale vermoeidheid, die het gevolg is van psychisch-sociale arbeidsbelasting, leidt tot spanningsklachten en verminderd functioneren.

• Wat is motivatie?

De mate waarin iemand zich door de inhoud van het werk betrokken voelt bij dat werk.

• Wat zijn leermogelijkheden?

De mate waarin iemand door opleiding, bijscholing en werkervaring haar/zijn competenties en vaardigheden op peil kan houden en verder ontwikkelen.

• Wat is werk-privébalans?

De mate waarin de eisen die het werk stelt een belemmering vormen voor het privéleven.

Werkbaarheidsrisico’s zijn kenmerken van de arbeidssituatie die de werkbaarheid beïnvloeden. In de werkbaarheidsmonitor worden vier risico-indicatoren in kaart gebracht voor zelfstandige ondernemers: werkdruk, emotionele belasting, taakvariatie en arbeidsomstandigheden. Voor de werknemers worden bijkomend ook autonomie en relatie met de leiding in kaart gebracht.

• Wat is werkdruk?

De mate van belasting die het gevolg is van de hoeveelheid werk die iemand binnen een bepaald tijdsbestek presteert.

• Wat is emotionele belasting?

De mate van belasting die het gevolg is van de interactie met bijvoorbeeld klanten, patiënten, leerlingen of burgers.

• Wat is taakvariatie?

De mate waarin het werk afwisseling biedt en een beroep doet op de kennis en de vaardigheden de taakuitvoerder.

• Wat is autonomie?

De mate waarin iemand invloed heeft op de planning en de organisatie van het eigen werk.

• Wat betekent relatie leiding?

De mate waarin men door de leidinggevende adequaat begeleid en ondersteund wordt in het werk

• Wat betekent arbeidsomstandigheden?

De mate waarin men tijdens het werk blootgesteld wordt aan fysieke en ergonomische risicofactoren zoals lawaai, gevaarlijke stoffen, tillen, ongemakkelijke houdingen, enz.

Voor elke indicator (bijvoorbeeld werkdruk of motivatie) wordt aangegeven voor welk aandeel van de populatie  (%) de situatie

• niet-problematisch (groen),
• problematisch (oranje) of
• acuut problematisch (rood) is.

Het aandeel groen+oranje maakt samen 100%. Het aandeel rood maakt deel uit van de problematische groep (oranje) maar wordt gepercenteerd op het totaal.

Elke indicator wordt gemeten aan de hand van een ‘meetschaal’. De uitkomst is een schaalwaarde tussen 0 en 100. Voor elke meetschaal zijn grenswaarden bepaald die aangeven welke schaalwaarden de grens vormen tussen niet-problematisch, problematisch en acuut-problematisch. Alle informatie over de methodiek vindt u in het rapport ‘Methodologie Vlaamse  Werkbaarheidsmonitor’

De gegevens van de werkbaarheidsmonitor worden op de website voorgesteld met behulp van figuren. Per type figuur is een leeswijzer opgemaakt.

De figuur is beschikbaar voor alle metingen zowel voor de werknemers als voor zelfstandige ondernemers

Deze figuur geeft voor 2019 het aandeel werknemers met werkbaar werk. Het aandeel dat geen werkbaar werk heeft wordt opgesplitst naar het aantal knelpunten.

49,6% van de Vlaamse werknemers heeft werkbaar werk. Hun job scoort niet-problematisch voor zowel werkstress, motivatie, leermogelijkheden als werk-privébalans. De jobs van de andere werknemers scoren voor één (25,3%), twee (15,5%), drie (7,3%) of vier (2,2%) werkbaarheidsaspecten problematisch.

Deze figuur is beschikbaar voor alle metingen voor zowel werknemers als zelfstandige ondernemers telkens voor de verschillende deelgroepen.

Deze figuur geeft voor 2007, 2010 en 2013 voor zelfstandige ondernemers het aandeel met werkbaar werk versus geen werkbaar werk.

In 2013 had 51,4% van de zelfstandige ondernemers werkbaar werk. Deze zelfstandige ondernemers hebben kwaliteitsvol werk op het vlak van werkstress, motivatie, leermogelijkheden en werkprivé-balans. 48,6% had daarentegen geen werkbaar werk en wordt dus met minstens één van de vier werkbaarheidsknelpunten geconfronteerd.

Deze figuur is beschikbaar voor werknemers en zelfstandige ondernemers, voor alle metingen en telkens ook voor de verschillende deelgroepen. Ook voor de risico-indicatoren zijn deze figuren beschikbaar.

Deze figuur geeft voor 2019 een overzicht van de vier werkbaarheidsindicatoren voor de werknemers.

36,8% van de werknemers bevindt zich in een problematische situatie (oranje) op het vlak van werkstress. Voor de andere werknemers (63,2%) is de situatie op het vlak van werkstress niet problematisch (groen). De problematische en de niet problematische groep vormen samen 100%. Voor 13,6% (rood) van de werknemers is de situatie op het vlak van werkstress acuut-problematisch. Deze figuur geeft deze informatie ook voor motivatie, leermogelijkheden en werk-privé-balans.

Deze figuur is beschikbaar voor alle deelgroepen van werknemers en zelfstandige ondernemers

Deze figuur toont voor de verschillende metingen het aandeel werknemers dat zich op het vlak werk-privé-balans in een niet-problematische (groen), een problematische (oranje) en een acuut-problematische situatie (rood) bevindt.

In 2019 bevindt 12,8% van de werknemers zich in een problematische situatie en 87,2% in een niet problematische situatie. De problematische en de niet problematische groep vormen samen 100%. Voor 3,5% (rood) van de werknemers is de situatie acuut-problematisch.

Deze figuur is beschikbaar voor alle deelgroepen werknemers

Deze figuur geeft voor 2013, 2016 en 2019 het aandeel werknemers dat in de afgelopen 12 maand het slachtoffer werd van pestgedrag op het werk. In 2019 werd 89% van de Vlaamse werknemers geen enkele keer slachtoffer van pestgedrag op het werk. Bij 9% was dit sporadisch het geval en 1,9% was frequent slachtoffer van pestgedrag.

Deze figuur is beschikbaar voor alle deelgroepen zelfstandige ondernemers

Deze figuur geeft voor de verschillende metingen (2007-2010-2013) voor de Vlaamse zelfstandige ondernemers de verdeling naar het aantal gewerkte uren per week.

In 2013 werkt 17,7% van de zelfstandige ondernemers maximaal 40 uur, 36,6% werkt tussen de 40 en de 60 uur en 45,7% werkt 60 uur of meer.

Deze figuur is beschikbaar voor alle werkbaarheidsindicatoren gecombineerd met de relevante risico-indicatoren en dit zowel voor werknemers als voor zelfstandige ondernemers

Deze figuur geeft weer in welke mate een bepaalde risico-indicator impact heeft op een bepaalde werkbaarheidsindicator

6,8% van de zelfstandige ondernemers met voldoende taakvariatie (niet problematisch) bevindt zich in een problematische situatie op het vlak van motivatie en 2,4% in een acuut problematisch situatie. Bij de zelfstandige ondernemers met een problematische taakvariatie loopt het aandeel dat met motivatieproblemen op tot 25,2%, bij. 11,6% is de situatie acuut problematisch.

Via deze datatool is de belangrijkste informatie van de werkbaarheidsmonitor toegankelijk. Er is gestreefd naar een eenvoudig instrument dat bruikbaar is voor een breed publiek. Voor meer gespecialiseerde vragen kan de gebruiker terecht in de publicaties van de werkbaarheidsmonitor of bij het onderzoeksteam

• fjanssens@serv.be
• svanderhaeghe@serv.be
• rbourdeaudhui@serv.be